Afazja po udarze mózgu – istotna rola rehabilitacji

Udar mózgu każdego roku dotyka w Polsce około 70 tysięcy osób, z których prawie połowa do końca życia zmaga się z większą lub mniejszą niepełnosprawnością. Jednym z częstych następstw udaru, obok paraliżu, jest afazja, czyli utrata zdolności mowy. Kluczową rolę w powrocie chorego do sprawności odgrywa profesjonalna rehabilitacja.

Chociaż 80% czynników powodujących wystąpienie udaru mózgu to złe nawyki, które można samemu zmienić, liczba pacjentów z roku na rok rośnie. Problem tkwi m.in. w tym, że Polacy nie przeprowadzają okresowych badań profilaktycznych, unikają aktywności ruchowej, stosują niezdrową dietę, nadużywają alkoholu czy palą papierosy. Niska świadomość problematyki udaru mózgu skutkuje tym, że nie zauważa się podstawowych symptomów, zapowiadających wystąpienie schorzenia. Mowa tu między innymi o tępych bólach głowy, trudnościach w mówieniu czy przełykaniu, z zawrotami głowy włącznie.

Utrata mowy – przyczyny i skutki

Afazja najczęściej powstaje na skutek uszkodzenia struktur mózgu, które odpowiadają za zdolność mowy. W wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi dochodzi do obumarcia komórek, w efekcie pacjent traci zdolność wypowiadania się i/lub rozumienia języka. Nierzadko towarzyszą temu zaniki pamięci oraz koncentracji. Można zaobserwować również wahania nastroju, w tym stany depresyjne, dotyczy to zwłaszcza młodych ludzi. Wystąpić może częściowy paraliż, który dodatkowo upośledza codzienne funkcjonowanie chorego.

„Utrata zdolności mowy jest schorzeniem indywidualnym, tzn. że każdy chory przeżywa ją na swój sposób. Nie ma dwóch identycznych przypadków. Trzeba to mieć zawsze na uwadze, a już zwłaszcza w trakcie prowadzenia rehabilitacji” – mówi Marta Biegas, Koordynator Zespołu Rehabilitantów w Klinice rehabilitacyjnej MAZOWIA. Typ afazji zależy od miejsca uszkodzenia mózgu. Najczęściej spotkać można pacjentów, którzy:

• rozumieją język, ale nie umieją dobrać odpowiednio słów, by wypowiedzieć własne myśli;
• nie rozumieją wypowiadanych przez innych słów, ale sami bardzo dużo mówią, choć zazwyczaj słowa te są niezrozumiałe dla otoczenia.

Trzeba podkreślić, że osoby z afazją w większości wypadków mają obniżone zdolności intelektualne. Wszystko jest uzależnione od stopnia uszkodzenia komórek mózgowych. W leczeniu tego zaburzenia konieczne jest jak najszybsze wprowadzenie rehabilitacji. Rzadko możliwe jest całkowite przywrócenie umiejętności mówienia, ale każda zmiana na lepsze odgrywa istotną rolę nie tylko dla chorego, ale i jego rodziny. Możliwość powrotu do życia społecznego, a nawet zawodowego, jest bowiem najlepszą motywacją do dalszej regularnej rehabilitacji.

Rehabilitacja – najważniejszy krok

Profesjonalna rehabilitacja odgrywa niezwykle istotną rolę w procesie leczenia skutków afazji. Pierwszy okres terapii to, po pierwsze, ciągłe obserwowanie umiejętności komunikacyjnych pacjenta, po drugie – nawiązanie z nim kontaktu. Ta faza rehabilitacji nie obejmuje poprawiania artykulacji czy nauki mówienia. Jest to czas, by nawiązać kontakt z chorym, który nagle został pozbawiony możliwości wysławiania się, komunikowania z otoczeniem. „Jest to sytuacja trudna do zrozumienia dla zdrowego człowieka. Ale to pewnego rodzaju zamknięcie jest przerażającym przeżyciem dla pacjentów po udarze. Dotyczy to zwłaszcza tych osób, które zachowały umiejętność rozumienia języka. Fakt, że sami nie mogą się z nikim porozumieć, jest trudny do zaakceptowania” – wyjaśnia Marta Biegas. Stąd ten pierwszy moment komunikacji odgrywa tak szczególną rolę. Powinien zapewnić pacjentowi poczucie bezpieczeństwa, by podjął on próbę czekającej go terapii.

W kolejnym etapie możliwe jest podjęcie właściwej rehabilitacji zaburzeń mowy. Dzieli się ona na:

• terapię afazji sensorycznej, czyli zaburzeń mówienia, której celem jest poprawa rozumienia: prostych poleceń, krótkich zdań, wyrazów, związków przyczynowo-skutkowych czy kontekstu wypowiedzi;
• terapię afazji motorycznej, czyli trudności w wypowiadaniu słów, która polega na: pobudzaniu chorego do spontanicznego mówienie czy wywoływaniu mowy zautomatyzowanej (np. liczenia od 1 do 10 czy wymieniania nazw miesięcy) oraz powtarzaniu poleceń i próśb;
• terapię innych rodzajów afazji dostosowaną do charakteru zaburzeń mowy chorego.

Niezwykle ważną rolę w dochodzeniu do zdrowia po udarze mózgu, w tym również afazji, odgrywa rodzina, czyli najbliżsi opiekunowie. Ważne jednak, aby w tym pierwszym okresie, pacjent miał kontakt z profesjonalnym rehabilitantem. Terapia może odbywać się zarówno w domu, jak i podczas krótkich pobytów rehabilitacyjnych w ośrodku stacjonarnym. Specjalistyczne podejście odgrywa w tym momencie kluczową rolę w powrocie bliskiego do częściowej albo pełnej sprawności. Zwłaszcza w przypadku powstania bardzo dużych ubytków.

Terapia powinna być zawsze dobrana indywidualnie pod pacjenta, tzn. jego stan zdrowia, aktualne możliwości i umiejętności, kondycję psychiczną oraz temperament. Są bowiem pacjenci cierpliwi, ale i tacy, którzy nie są w stanie wytrzymać nawet krótkiego ćwiczenia. Zadaniem fizjoterapeuty jest dopasowanie rehabilitacji tak, by przynosiła jak najwięcej pozytywnych zmian, bez względu na typ osobowości chorego.